door Leonie Nuijen | jul 18, 2024 | Het rouwproces na babyverlies, professional
Mijn lijf moet herstellen van de bevalling maar ik wil niet tussen blije moeders zitten
Ik ben bevallen. Maar mijn buik is nog dik. Ik heb geen conditie en heb moeite met het ophouden van mijn plas. Ik ben bevallen maar heb een lege wieg.
Ik sta voor de spiegel en huil. Ik had mij opgegeven voor een Moederfit cursus. Het vervolg op ZwangerFit. Samen met moeders uit mijn groep zouden we weer ‘back in shape’ komen. Voor ons geen uitgezakt en lusteloos lijf. We zijn allemaal moeder geworden. Zij mogen hun kind zien opgroeien. Ik niet.
De zwangerschap en de bevalling hebben hun sporen nagelaten. Ik ben moe, futloos en de minste inspanning kost mij energie. Ik zou er goed aan doen om een cursus te volgen. Maar ik wil niet onder ‘blije mamma’s’ zijn. Ik kan het niet aan.
En toch voel ik aan alles dat mijn lijf moet herstellen.
Ik zoek naar een cursus mammafit voor moeders die hun baby zijn verloren
Ik open mijn laptop en speur het internet af op zoek naar een geschikte cursus. Een cursus of training voor pas bevallen moeders. Maar dan wel voor moeders zoals ik. Van wie het baby’tje is overleden.
Ik zoek mij suf maar vind niks.
Ik kan mij niet voorstellen dat ik de enige mamma ben die haar baby’tje is verloren. Maar waar ik ook op zoek. Welke zoekterm ik ook intyp, het resultaat is nul.
Ten einde raad vraag ik mijn trainster van de ZwangerFit cursus of zij weet waar ik terecht kan. Helaas weet zij ook niks. Omdat ze snapt dat ik niet tussen blije mamma’s wil trainen, biedt ze aan om mij een-op-een te trainen.
Na de bevalling cursussen voor moeders die te maken hebben gehad met verlies in de zwangerschap of rondom de bevalling zijn niet te vinden
Ik blijk niet de enige moeder.
Tijdens de interviews voor de #Kennisbank #Kindverlies en ook tijdens sessies in mijn praktijk kreeg ik regelmatig te horen dat zij een specifieke cursus hebben gemist.
Ook ontbreekt het aan zwangerschapscursussen voor moeders die opnieuw zwanger zijn na verlies van hun baby
Ze missen niet alleen een moederfit cursus. Ze missen ook een zwangerschapscursus voor moeders die opnieuw zwanger zijn na het verlies van hun baby.
De vraag is natuurlijk of er inderdaad geen cursussen zijn. Het internet is zo immens groot. Ouders die hun baby zijn verloren hebben wel iets anders aan hun hoofd dan het internet afspeuren.
Rouwen is een mentaal, fysiek en psychosociaal proces
Helaas is rouwen niet alleen een mentaal proces. Rouwen is ook een fysiek en een psychosociaal proces. Het verlies van je baby is een bio-psycho-sociale ervaring (Otto, 2016) die invloed heeft op alle facetten van je leven:
- je relaties;
- je fysieke en mentale gezondheid;
- je welzijn;
- je functioneren.
Deze facetten hangen nauw met elkaar samen en beïnvloeden en/ of versterken elkaar (Otto, 2016). Op al deze facetten zul je moeten herstellen. En omdat deze facetten elkaar kunnen versterken of beïnvloeden zul je merken dat herstel op het ene gebied een positief effect heeft op een ander gebied. Wanneer je sport, train je lichaam en geest. Wanneer je slaapt, rust je lichaam en geest.
Een zwangerschap en bevalling hebben een grote impact op iemands leven. En helemaal als je je kindje verliest
Een zwangerschap en een bevalling hebben al een grote impact op het lichaam en geest van de vrouw. Maar wat als je dan ook nog je baby verliest?
Waar heb je het allemaal voor gedaan? Waarom zoveel pijn ervaren om met lege handen naar huis te gaan?
Een moeder die haar baby verliest moet niet alleen lichamelijk en geestelijk herstellen van de zwangerschap en bevalling. Zij moet ook herstellen van het verlies
Als moeder van een overleden baby moet je naast lichamelijk en geestelijk herstellen van de zwangerschap en bevalling ook nog eens rouwen.
Rouwbegeleiding moet zich niet beperken tot psycholoog-sociale en/ of geestelijke begeleiding
Eigenlijk zou het dus niet meer dan logisch zijn dat er naast psychosociale en/ of psychologische nazorg ook fysieke nazorg is. Speciaal voor pas bevallen moeders die hun baby zijn verloren tijdens de zwangerschap of rondom de bevalling.
Geef jij zwangerschapscursussen en/ of na de bevallingcursussen?
Als jij, als therapeut of trainer dit leest en denkt: Ik geef al jaren deze trainingen. Of als jij na het lezen van dit bericht op het idee bent gekomen om aan deze specifieke groep moeders trainingen te geven? Neem dan contact met mij op.
Als rouwcoach en als initiatiefneemster voor de #Kennisbank #Kindverlies, heb ik tot doel de impact van het verlies van een kindje te beperken. En ouders waar nodig te ondersteunen tijdens het rouwproces na het verlies van hun baby.
Ouders met de juiste hulpverleners in verbinding brengen zodat de zorg krijgen die ze nodig hebben
Daar waar ik zelf de expertise en vaardigheden mis om ouders die hulp en zorg te bieden waar zij in hun rouwproces behoefte aan hebben, breng ik ze graag in verbinding met degene die hen wel op dit gebied kan helpen.
door Leonie Nuijen | jul 9, 2024 | Het rouwproces na babyverlies
Ik ben vijftig. Een mooi moment om mijn leven de revue te laten passeren
Ik ben vijftig geworden of te wel Sara. Een leeftijd om bij stil te staan. Een prachtige leeftijd. Maar het voelt nu ook wel als nu ben ik niet meer jong. Mijn toekomst wordt korter. Ik wordt aangesproken met u en met mevrouw. En als ik alles moet geloven kan ik de promotie wel vergeten. Is een carrièreswitch niet meer mogelijk. En is het vinden van een nieuwe baan tot het nulpunt gedaald.
Ik vraag mij af of ik wel alles uit mijn leven heb gehaald
Als jong meisje vond ik iemand van vijftig jaar stokoud. In mijn ogen was je dan een oma en woonde je in een bejaardenhuis. Als puber vond ik iemand van vijftig jaar oud en ouderwets. En nu ben ik zelf vijftig. Ik voel mij nog lang niet (te) oud. En toch bekruipt mij het gevoel dat ik er niet meer toe doe. Dat ik mijn vruchtbare leeftijd om carrière te maken achter mij heb gelaten. En bekruipt mij het gevoel dat ik niet alles uit het leven heb gehaald. Dat ik mijn dromen onvoldoende heb nagejaagd. En niet heb bereikt waar ik als klein meisje van droomde.
Iedereen wil oud worden maar niemand wil oud zijn. En nu ben ik oud. Of liever gezegd: ik ben niet meer jong.
Ik overzie mijn leven. En kom erachter dat ik inderdaad niet alles heb bereikt waar ik als klein meisje van droomde.
Het leven is niet maakbaar. We hebben niet alles in de hand.
Gewoon omdat ik niet alles in eigen hand had. Ik droomde ervan om arts of verloskundige te worden. Helaas werd ik steeds uitgeloot. Ik droomde van een groot gezin. Helaas bleek zwanger worden voor mij niet vanzelfsprekend.
Gelukkig werd ik zwanger via IVF. Maar iedereen, die mij kent of mij al een tijdje volgt, weet inmiddels dat ik twee van mijn drie kinderen niet mag zien opgroeien.
Ik ben gelukkig en tevreden met het leven dat ik nu leid ondanks dat ik niet alles heb bereikt waar ik van droomde
Is het leven een vat vol keuzes en is succes maakbaar? Ik denk het niet.
Ik prijs mij gelukkig met mijn positieve instelling. Ik prijs mij gelukkig met mijn lief en mijn lieve zoon. Ik prijs mij gelukkig in het bezit te zijn van lieve familie en dierbare vrienden. Ik prijs mij gelukkig dat ik het verdriet om het verlies van mijn twee kinderen heb weten om te buigen naar kracht.
Ik heb de kracht om het leven weer te hervatten na het grootste verlies in mijn leven. Het verlies van mijn kinderen
Mijn bedrijf heet niet voor niets Dunamis Coaching; Dunamis het Oudgriekse woord voor levenskracht., de kracht te herstellen en weer door te gaan.
Samen met mijn vrienden haal ik herinneringen op
Met een smoesje word ik door mijn vrienden uit huis gesmokkeld. Ze nemen mij mee naar een plek die mij zo dierbaar is. Amsterdam. De plek waar ik bijna de helft van mijn leven heb gewoond. De plek waar ik zoveel vreugde en verdriet heb ervaren.
Het wordt een trip to memory lane. Toerist in eigen stad zoals ik het altijd noemde, wanneer ik weer eens een stukje Mokum ging (her)ontdekken. Vandaag ben ik in de Jordaan. Compleet met sjerp en bijpassende tekst, wandelen we door de, door mij zo vaak bezochte en bezongen, buurt. De buurt die grensde aan mijn geliefde Baarsjes. De buurt waar ik woonde.
Ik ga langs bij de goudsmeden die de assieraden van mijn kinderen maakten
Op de Tweede Tuindwarsstraat, hebben we een zogenaamde ‘pitstop’ bij Café De Tuin. De plek waar ik menig biertje heb gedronken en bitterbal heb gegeten. Aan de overkant op nummer 8 is Oogst Sieraden Goudsmeden & Ontwerpers gevestigd. Ik moet even naar binnen. Deze plek en deze vakvrouwen zijn zo met mijn leven verbonden.
Een tastbare herinnering aan mijn kinderen
Zij waren het die mijn liefde voor mijn overleden kind wisten te vertalen naar een prachtig sieraad. Een oud – zilveren hanger in de vorm van een zonnebloem. Ze luisterde naar mijn verhaal. Gaven geen advies. Onderbraken mij niet. Mijn verdriet mocht er zijn. En het enige doel dat ze hadden, was voor mij een prachtig sieraad ontwerpen en maken. Zodat ik de as van mijn dochter bij mij kon dragen. En ze altijd bij mij zou zijn.
Een jaar later overleed onverwacht haar broertje. En weer luisterden ze naar mij. Weer mocht mijn verdriet er gewoon zijn. En weer wisten Ellen Philippen en Lotte Porrio de liefde voor hem, te vangen en te vertalen naar een prachtig ontwerp. De hangers werden met elkaar verbonden. Zoals onze kinderen met elkaar en mij verbonden zijn.
Drie jaar na onze eerste ontmoeting werd ik zwanger van onze jongste vent. Deze blijdschap wilde ik ook in een sieraad. vereeuwigen De keuze was makkelijk gemaakt. Weer luisterde Lotte en Ellen naar mijn verhaal. Mocht mijn blijdschap maar ook mijn verdriet er gewoon zijn. Want naast de vreugde om zijn komst, was er ook intens veel verdriet om het gemis van zijn broer en zus. En weer wisten deze vakvrouwen mijn gevoelens te vangen en te vertalen naar een sieraad.
Een ring het symbool voor oneindige liefde en verbintenis
Een ring deze keer. Een ring met de maandstenen van onze kinderen. Met as onder de stenen van onze twee oudsten. Verzonken in goud van de ring van mijn oma. Een ring is rond. Is oneindig. Onze kinderen zijn oneindig met elkaar en met ons verbonden.
Toen ik met de vader van mijn kinderen trouwde, heb ik mijn trouwdatum erin laten graveren
Het dragen van de assieraden hielpen mij in mijn rouwproces
Iedere keer als ik mijn sieraden draag, voel ik blijdschap en trots. De sieraden symboliseerden de liefde ik voor mijn kinderen voelde. Maakte de herinneringen aan hen tastbaar. Zodat het verdriet langer overheerste maar plaatsmaakte voor liefde en trots.
En nu ben ik weer op die plek die zo met de hoogte- en dieptepunten uit mijn leven zijn verbonden. Ik moet even gedag zeggen. Ik kan het niet maken om door te lopen. Ik loop naar binnen en wordt allerhartelijkst onthaald. Weer voel ik mij thuis.
Een sieraad is een blijvende herinnering
Een sieraad is persoonlijk en is blijvend. Een sieraad is (vaak) verbonden met bijzondere momenten in iemands leven. We dragen niets voor niets een trouwring.
Voor mij was het hebben van een sieraad een manier om het verlies van mijn kinderen een plek te geven en de herinneringen hen te koesteren. En Ellen en Lotten van Oogst Sieraden Goudsmeden & Ontwerpers voelden dat als geen ander aan.
Hoe heb jij herinneringen aan je overleden kindje tastbaar gemaakt?
door Leonie Nuijen | jul 4, 2024 | Babyverlies en de omgeving
Soms voel je de noodzaak om gelijk te reageren
Ik open mijn LinkedIn en lees een berichtje: Dag Leonie, mag ik je iets vragen? Ik heb een vriendin of misschien wel, ik had een vriendin. Ze heeft vorig jaar haar kindje verloren en al die tijd heb ik niets van mij laten horen… Ik wist gewoon niet wat ik moest doen. Ik mis haar. Heb jij een idee hoe ik weer in contact met haar kan komen?
Ik stuur haar een berichtje met: Natuurlijk wil ik je helpen maar laten we even bellen. Dat praat makkelijker.
Ze reageert meteen. Kan ik nu bellen?
Ik voel de noodzaak. Check mijn agenda. Schat in hoeveel tijd dit gesprek zal duren. En antwoord: Ja dat kan.
Dat laat ze zich geen tweede keer zeggen
Ik heb het nog niet getypt of ik hoor mijn mobiel. Wat fijn dat je meteen tijd voor mij hebt, zegt ze. Ik wilde je al zo vaak bellen. Heb je berichten gelezen en je blogs. Maar ik vond geen tips wat je kunt doen als je na een lange tijd, het contact weer wilt aangaan.
De angst om afgewezen te worden, overheerst
Waar ben je bang voor? Vraag ik haar. Dat ze boos op mij is en geen contact meer wil. En daarom bel ik jou. Wat verwacht je van mij hierin? vraag ik haar. Dat je mij tips geeft hoe ik het contact kan herstellen, antwoord ze. Die kan ik je geven, zeg ik haar. Maar zojuist zei je dat je bang bent dat ze boos op je is en geen contact wil.
Misschien is het beter om te accepteren dat de vriendschap verbroken is
Even is het stil. Tja… hoor ik na een tijdje. Ja ik ben bang dat ze boos is en geen contact meer wil. Moet ik het dan maar laten? Laten wat? Vraag ik haar. Nou, het er maar gewoon bij laten. En dan? vraag ik haar. Ja, dan is de vriendschap gewoon voorbij, antwoord ze.
Volgens mij mis je haar en wil je de vriendschap weer herstellen, toch? Ja, antwoord ze. Maar als ze het niet meer wil dan kan ik het maar beter niet nog een keer proberen.
Er is wel geprobeerd het contact te herstellen maar zonder gewenst resultaat
Wacht even. Heb je het al geprobeerd? vraag ik haar. Ja, antwoord ze. Ik heb een appje gestuurd met de vraag “Hoe gaat het?” En daar reageerde ze niet op.
Ah, je hebt het al geprobeerd. Hoe lang geleden heb je het appje gestuurd en hoe lang geleden is je vriendin haar kindje verloren? Ik heb drie weken geleden het appje gestuurd en haar dochtertje is één jaar geleden overleden.
Ze beseft dat ze het anders had moeten aanpakken
Ik heb het niet goed gedaan he? Ik antwoord haar dat het niet de meest handige manier blijkt. Anders had je vriendin wel gereageerd. Ik snap je worsteling en ik snap ook de drempel. Je voelt je er niet goed bij dat je er niet voor haar was. Klopt dat? Het blijft even stil en dan zegt ze schoorvoetend. Ik schaam me gewoon. Ze had mij nodig maar ik wist gewoon niet hoe ik haar kon helpen. Ik wilde het wel maar het lukte gewoon niet. Ik kon haar verdriet gewoon niet zien. Ik voelde mij zo machteloos.
Er waren genoeg momenten om wel te doen wat ze had moeten doen
Ze heeft mij een paar keer gebeld. Ik durfde gewoon niet op te nemen. Bang dat ik zou gaan huilen terwijl zij mij nodig had. Op een gegeven moment heb ik haar een appje gestuurd. En wat stond er in? vraag ik haar. Uh… ik schreef dat ik het heel naar vond wat haar was overkomen. Dat ik in gedachte bij haar was. En toen een hartje.
Daarna heb ik niks meer van haar vernomen. En heb ik zelf ook geen contact meer opgenomen.
Ze beseft dat de vriendschap over is
Vorige week hoorde ik van een wederzijdse kennis dat ze weer in verwachting was. En toen heb ik haar geappt. Ik vond het een beetje raar om te schrijven: gefeliciteerd met je zwangerschap want ik had het via, via. Dus schreef ik: hoe gaat het met je?
“Wat had je gehoopt?” vraag ik haar. “Dat ze zou terug appen met de mededeling dat het goed met haar ging en dat ze weer in verwachting was”, antwoord ze. “Je had dus gehoopt dat ze je zou antwoorden en zou zeggen dat ze weer in verwachting was”, antwoord ik haar.
Ze snapt zelf ook wel dat ze geen deel meer uitmaakt van het leven van haar vriendin
Ze gniffelt en ik hoor haar zeggen… “Ja dat had eigenlijk wel gehoopt. Best wel stom hè?” “Stom? Waarom vind je het stom van jezelf?” vraag ik haar. “Nou ik denk niet dat ik blij zou zijn als het mij was overkomen. Als iemand een jaar niks van zich laat horen. En dan doet alsof er niets aan de hand is. Ik snap wel dat ze niet heeft gereageerd…”, antwoord ze.
“Dus, je bent niet bang dat ze geen contact meer met je wil en boos op je is. Je bent ervan overtuigd”. “Ja”, antwoord ze. “Dat weet ik wel zeker. En ze heeft het recht om boos op mij te zijn. Ik zou het namelijk ook zijn”.
Ze hoopt dat ik het antwoord heb om het contact te herstellen
“En toen dacht je. Ik bel Leonie van Dunamis Coaching voor advies?” “Ja… eigenlijk wel”, is haar antwoord.
Ik voel haar intense verlangen en haar spijt
“Okay”, antwoord ik. “Stel je eens voor dat jij jouw vriendin bent. Wat zou jij dan willen in deze situatie. Je bent je kindje verloren. Je beste vriendin heeft het laten afweten. En nu zoekt ze weer contact. Wat zou je graag van haar willen horen?”
Ik vraag naar haar verwachtingen
Even is het stil en dan antwoord ze: “Ik zou het fijn vinden als ze mij een bericht zou sturen waarin ze uitlegt waarom ze niets van zich liet horen toen ik haar zo nodig had. En ik zou willen weten hoe ze daar nu over denkt. Wat ze ervan vindt dat ze mij zo in de steek heeft gelaten. En zou willen horen dat ze begrijpt dat ik niet reageerde op haar app. En dat snapt dat boos ben. En misschien ook nog wel dat op dit moment eigenlijk helemaal geen contact meer wil”.
Eigenlijk weet ze zelf wel hoe ze het zou kunnen aanpakken
“Je hebt het antwoord al”, antwoord ik haar. “Hoe voelt dat voor je om er zo naar te kijken en het op deze manier te doen?” “Dat voelt goed,” antwoord ze. “Ik ga het doen. Vind het heel spannend en moeilijk. Maar ik moet het doen. Ik mis haar te veel. En ik heb ontzettende spijt. Ook al hersteld de vriendschap niet. Ik ben dan wel die knoop in mijn maag kwijt”.
Het contact is gelegd
Een paar dagen later, krijg ik een berichtje. Dank je wel voor je tijd. Was ik helemaal vergeten te zeggen. Ik heb mijn vriendin inmiddels gesproken. Er zijn best harde woorden gevallen. We hebben samen gehuild. Maar het contact is hersteld.
Mensen mijden het contact uit angst het verkeerde te doen of te zeggen
Veel relaties komen onder druk te staan door het verlies van een kindje. Niet alleen de relatie van de ouders maar ook de relatie tussen de ouders en hun familie en/ of vrienden.
We weten ook vaak niet hoe we moeten reageren op een dergelijk verlies
Het verlies van een kindje is zo immens groot. Zo overweldigend. Het is helemaal niet raar of gek dat je niet weet hoe je als omgeving hierop moet reageren. Hoe je moet handelen.
In mijn boek: Je bent je kindje verloren… hoe nu verder? Staan inderdaad tips wat je als naaste kunt doen wanneer iemand zijn of haar kind verliest. En ja, het klopt ook dat er geen duidelijke tips staan wat je kunt doen als de relatie inmiddels zo vertroebeld is, dat het contact min of meer verbroken is…
Een gebroken relatie door het verlies van een kindje komt vaak voor
Tijdens mijn sessies met ouders maar ook terloops, krijg ik vaak een dergelijke situatie voorgelegd. Is een jarenlange vriendschap verbroken omdat na het verlies van de baby alle contact werd verbroken.
Niet alleen vriendschappen lijden onder het verlies van een baby. Ook familiebanden
En niet alleen vriendschapsrelaties worden verbroken. Ik heb meerdere keren meegemaakt dat familieleden elkaar niet meer zagen omdat de ouders zich onvoldoende gesteund voelden. Zich in de steek gelaten voelden. En zich niet gehoord voelden. Ook door hun eigen ouders, broers en zussen.
Het gevoel er niet alleen voor te hoeven staan, is van onschatbare waarde
De steun van familie en vrienden is heel belangrijk in het rouwproces na het verlies van je kindje. Het gevoel dat er iemand voor je is. Het gevoel dat iemand je situatie kent, is van onschatbare waarde. Rouwen heeft geen eindpunt. Er zijn namelijk altijd momenten waarop het gemis en het verdriet om het verlies van het kindje er in alle heftigheid weer aanwezig is. Ouders leren te leven met het verlies en vinden een manier om het leven weer te omarmen. Maar op juist die onverwachte momenten is het fijn als daar die schouder is.
Tips voor het herstellen van de relatie
- Besef dat hoe langer er geen contact met elkaar is, hoe moeilijker het wordt om weer met elkaar in contact te komen.
- Stel niet uit tot het geschikte moment zich voordoet. Want het geschikte moment is er nooit. Dat creëer jezelf
- Neem (zelf) actie wanneer je de behoefte voelt om weer met elkaar in contact te komen. Wacht dus tot de ouders zelf het contact weer zullen hervatten
- Wees erop voorbereid dat de ouders boos op je zijn of jouw initiatief niet kunnen waarderen. Besef dat je ze in de steek hebt gelaten op het moment dat ze jou het hardst nodig hadden
- Wees bereid om je excuses aan te bieden en de schuld op je te nemen
- Probeer je eigen gedrag niet goed te praten maar erken dat je gedrag niet juist was
- Toon begrip als de ouders het contact niet meer willen hervatten
Stappenplan
- Beschrijf de situatie. Benoem zoiets als: Vorig jaar verloor jij je kindje. Je had mij toen heel erg nodig. En ik was er niet voor jou.
- Beken schuld. Zeg zoiets als: Wat ik gedaan heb, daar heb je alle recht toe om boos op mij te zijn. Op het moment dat je mij zo hard nodig had, was ik er niet voor jou.
- Vertel hoe je je hieronder voelt. Bijvoorbeeld: ik schaam mij voor mijn gedrag. Ik schaam mij dat ik jou zo teleurgesteld heb. Ik schaam mij dat ik er niet voor je was. Laat weten hoe erg je je eigen gedrag en handelen vindt.
- Laat duidelijk weten waarom je weer contact wilt. Bijvoorbeeld: ik mis je enorm. Je was mijn beste vriend(in). We hebben zoveel meegemaakt met elkaar. Ik wil weer deel uitmaken van jouw leven.
- Toon begrip als je vriend of vriendin er niet (direct) open voor staat. Door bijvoorbeeld te zeggen: Ik snap het als ik geen deel meer mag uitmaken van jouw leven. Ik liet het afweten op het moment dat je mij juist nodig had. Liet het afweten toen jij het ergste meemaakte wat een mens moet meemaken.
- Laat (nogmaals) merken dat je er spijt van hebt en dat je verbetering belooft. Door bijvoorbeeld te zeggen: Ik kan het niet terugdraaien wat er is gebeurd Maar ik weet wel dat ik het anders had moeten doen. En dat ik het ook nu anders zou aanpakken.
- Laat weten waarom je je zo hebt gedragen. Door bijvoorbeeld te zeggen: Ik voelde mij zo machteloos. Zoveel verdriet en ik kon het niet wegnemen. Ik wist mij werkelijk geen raad. Wist werkelijk niet wat ik moest doen. Ging de confrontatie uit de weg. Uit angst het verkeerde te doen of te zeggen. Voor ik er erg in had waren er weken verstreken. Werd de drempel om je bellen of bij je langs te gaan steeds hoger. Totdat ik het helemaal niet meer durfde.
- Vertel wat je eigenlijk had willen doen. En vertel waarom je het contact weer zoekt. Bijvoorbeeld door: Ik had eigenlijk een arm om je heen willen slaan en samen willen huilen. Je willen troosten. Er ging geen dag voorbij dat ik niet aan je dacht maar durfde steeds niet het contact te zoeken. Maar ik mis je zo erg. En ik vind het zo erg dat ik je niet meer zie, dat ik over mijn angst heen stap. En hoop dat we erover kunnen praten. En weer onze vriendschap kunnen opbouwen.
- Nodig je vriend of vriendin daarna uit. Bijvoorbeeld door te zeggen: Ik hoop dat ik met deze ‘brief’ goed heb kunnen uitleggen hoeveel je voor mij betekent. En hoe graag ik zou willen dat we weer contact hebben. En hoop dan ook dat je ervoor openstaat.
- Tenslotte geef je aan wanneer je hem of haar belt zodat er ook contact gemaakt kan worden. Door bijvoorbeeld: Ik bel je volgende week vrijdag [datum] om [tijd] zodat we het kunnen uitpraten.
- Wees erop voorbereid dat je vriend of vriendin hier (nog) geen behoefte heeft. Geef hem of haar dan ook de ruimte om jouw verzoek af te wijzen. Door bijvoorbeeld: Nogmaals ik begrijp het als je geen contact meer met mij wilt. Als je geen contact meer wilt, neem dan gewoon niet op. Dan weet ik hoe je erin staat.
- Geef je vriend of vriendin de ruimte om een tegenvoorstel te doen. Door bijvoorbeeld: Mocht je echter wel met mij hierover praten maar het tijdstip komt niet uit. Wil je mij dan een berichtje sturen op welk tijdstip ik je kan bellen of spreken.
Mijn beste vriendin liet ook niets van zich horen
Toen onze dochter overleed liet een van mijn beste vriendin niets van zich horen. Ze was niet op de condoleance. Ze verscheen niet bij de uitvaart. Ik kreeg niet eens een kaart. En wekenlang bleef het muisstil. Ik snapte er niets van. Mijn man zei dat ik haar maar snel moest vergeten. Aan zo’n vriendin had ik niets.
Ik wilde haar niet kwijt als vriendin maar durfde haar niet te bellen. Was bang dat ze niet zou opnemen. Om toch in contact te komen appte ik haar een berichtje waarin ik schreef: Ik vind het zo raar dat ik niets van je hoor. Je bent mijn beste vriendin. Van jou had ik nooit verwacht dat je niks van je zou laten horen. Ik ben mijn dochter verloren…
Ik kreeg de volgende reactie
Lieve Leen
Drie maanden geleden verloor jij je dochtertje Madelon. Op dat moment had jij mij nodig. En verwachtte jij ook dat ik er voor je zou zijn. Helaas liet ik het afweten. Ik was er niet voor jou. En liet je alleen met je verdriet.
Daar heb ik enorm veel spijt van. Ik schaam mij kapot. Jij, mijn beste vriendin met wie ik alles deelde, liet ik in de steek op het moment dat je mij het hardst nodig had.
Waarom? Ik weet het zelf niet. Ik voelde mij zo machteloos. Zoveel verdriet en ik kon het niet wegnemen. Dat voelde zo naar dat ik elke confrontatie met je uit de wegging. Als ik je maar niet onder ogen hoefde te komen. Ik dacht op dat moment eigenlijk alleen maar aan mijzelf. Aan mijn eigen onvermogen om met het verdriet om te gaan. En mijn onvermogen om jou te helpen.
Het valt niet goed te praten wat ik deed. Als ik het nu over mocht doen, zou ik het zeker anders doen. Ik zou er gewoon voor je zijn. Samen met je huilen. Zou je vragen wat ik voor je kon doen om het verdriet te verlichten. Helaas kan ik de tijd niet terugdraaien. Hoe graag ik dat zou willen.
Net zo graag als ik weer deel zou willen uitmaken van jouw en jullie leven. Ik mis jou. Ik mis jullie. Er gaat geen dag voorbij dat ik niet aan jou, jullie en jullie kindje denk. Iedere dag vraag ik mij af hoe het met je zou gaan. En iedere dag vraag ik mijzelf af hoe ik het zover heb laten komen. Waarom ik niet durfde om je onder ogen te komen. Ben ik boos op mijzelf dat ik het liet afweten. Alleen maar uit angst dat ik het verkeerde zou doen.
Ik was zo blij dat jij het initiatief nam om mij te appen. En toch vind ik het lastig om je te bellen na alles wat ik heb nagelaten. Vandaar dat ik deze brief heb geschreven. Om je mijn excuses aan te bieden. Uit te leggen waarom ik deed zoals ik deed. En om te zeggen hoe erg ik je mis. En hoe blij ik ben dat jij wel de durf had om het contact weer aan te gaan.
Ik bel je morgen om 20 uur zodat we het uit kunnen praten en de lucht kunnen klaren. Als je mij niet meer wil spreken, dan begrijp ik dat als geen ander. Maar hoop natuurlijk iets anders.
Mocht je wel open staan voor een gesprek maar het tijdstip komt niet uit, laat het mij dan weten via een berichtje. En geef dan aan wanneer ik je kan bellen.
Liefs …
Ik wachtte niet tot de volgende avond
Ik was zo blij met de reactie dat ik haar direct terugbelde. De volgende dag kwam ze langs en hebben we alles uitgesproken. Ze is nog steeds mijn vriendin.
Tips zijn geen garantie voor het herstellen van de relatie maar helpen altijd
Ondanks je pogingen kan het toch gebeuren dat de relatie onherstelbaar blijkt. Is de verwijdering zo groot geworden dat deze onoverbrugbaar is. Ook dan is het goed om je gevoelens naar de ouders te uiten. Door je gevoelens te delen kun je (ook) zelf helen. Doordat je bevrijd bent van een heel naar gevoel.
Kennisbank Kindverlies
Deze tips en nog veel meer, zullen te zijner tijd ook te vinden zijn op de Kennisbank Kindverlies
#relatieherstellen #babyverlieseinjeomgeving #hoesteunjenababyverlies #vriendschapherstellen #babyverlies #tipsvoorsteunnababyverlies
door Leonie Nuijen | jun 25, 2024 | babyverlies en de kraamweek, Het rouwproces na babyverlies
Mijn buik is leeg maar ik mag mijn kind niet zien opgroeien
Ik voel aan mijn buik. Het is nog dik. Vorige week zat daar nog mijn kindje in. Iedere dag voelde mijn handen deze buik. Maar nu voelt het zo anders. Mijn buik is leeg. Maar er is geen kind.
Ik was zwanger maar zal mijn kindje niet zien opgroeien. Een traan rolt over mijn wang. En dan nog één. En nog één.
Week na week werd ik dikker totdat mijn zwangerschap niet meer te verbloemen was
Die handen die zo vaak mijn buik streelden. De schopjes als antwoord. Week na week groeide mijn buik. Tot het moment dat voor iedereen duidelijk was dat ik met zijn tweeën was. De glimlachende en belovende blikken als mensen mij zagen passeren. Ze zijn er nog steeds.
Niet zo gek. Want mijn buik is nog steeds dik. Alleen heb ik een lege wieg.
Elke confrontatie met mijn zwangerschap doet pijn
Ik kon niet wachten tot het moment dat ik mijn gewone kleren niet meer paste. Kon niet wachten tot het moment dat ik voor het eerste keer mijn zwangerschapsbroek kon dragen. Vandaag draag ik hem weer. Omdat mijn gewone kleding niet past.
Alles in mij schreeuwt dat ik deze broek niet meer aan wil. Ik wil geen veel belovende blikken meer. Geen vragen als: weet je wat het wordt? Hoe lang moet je nog?
‘Hoe lang moet je nog?’ ‘Hoe zo? Hoe lang moet je nog?’ Voor mij geen moeten. Ik had er alles voor over gehad om nog zwanger te mogen zijn.
‘Wat wordt het?’ ‘Hoe zo? Wat wordt het?’ Het wordt niks. Het is al. En het is een dochter. Mijn dochter.
Ook het dragen van zwangerschapskleding doet pijn
Woedend pak ik al mijn zwangerschapskleding en smijt ze door de kamer. Ik stamp er op. Probeer ze kapot te maken. Barst in tranen uit en schreeuw: ‘Waarom zijn er geen kleren voor moeders zoals ik? Waarom moet ik die verschrikkelijke kleren nog aan?’
Ik wil niet langer zwangerschapsbroeken aan. Ik wil een gewone broek aan
Mijn man komt op mijn geschreeuw binnen. Hij kijkt mij aan en pakt mij vast. In zijn armen begin ik onbedaarlijk te huilen. Smeek hem dat ik andere kleren wil. Normale kleren. Kleren waarin mijn buik niet zichtbaar is.
‘Ik begrijp je’, hoor ik hem door zijn tranen zeggen. ‘Ik begrijp je…’
Die middag rijden we naar Delft. Om kleren te kopen bij mijn vaste winkel. Als Maja mij binnen ziet komen, pakt ze mij vast. ‘Ik zet even thee voor je. En ben dan zo bij je terug’. Ze loopt naar de klant die ze aan het helpen was. Ik hoor haar fluisteren. ‘ Natuurlijk ‘, hoor ik de vrouw zeggen. ‘Dit is veel belangrijker. Ik kom van de week wel weer langs’.
Met een simpel trucje kan ik normale kleding dragen
Alsof ze aanvoelt wat ik nodig heb, komt Maja met een broek naar mij toe. ‘Deze broek valt wat ruimer om je buik. En als ik nu een elastiekje om het knoopje doe en dit elastiekje door je knoopsgat haal en weer om de knoop leg, dan is je broek ruimer. Ik heb verschillende maatjes elastiek’. En ze geeft mij een knipoog.
Vervolgens pakt ze een klokkende blouse uit het rek. ‘Trek deze maar even aan’. Als ik uit de paskamer kom, is mijn buik nauwelijks te zien. Goed gecamoufleerd he? zegt ze. Ik knik ja…
Een stapje verder in het rouwproces door het dragen van gewone kleding
Wanneer je bevallen bent, is je buik meestal niet direct weer dun. Het kan dan enorm confronterend zijn om je zwangerschapskleding te moeten dragen. Maar normale kleding past meestal niet.
Door gebruik te maken van een elastiekje of cirkelvormig touwtje, kun je je broek wijder maken. Door over je buik een klokkende, oversized of A-lijn top te dragen, kun je je buik camoufleren. Op die manier kun je afscheid nemen van je positiekleding.
Voor mij was Maja de reddende engel. Met haar liefdevolle aandacht en handige trucs hielp zij mij bij mijn rouwproces. Voordat ik ooit een baby had verloren, kon ik niet bedenken hoe pijnlijk de confrontatie met mijn buik en zwangerschapsbroek kon zijn. Hoe pijnlijk het voor mij was om mij na het verlies van mijn dochter mijn zwangerschapskleding te moeten dragen. Door weer ‘normale’ kleding te dragen, kwam ik een stapje verder in mijn rouwproces.
Herkenbaar, deel je tips
Herkenbaar? Wellicht heb je andere tips. Deel ze alsjeblieft. Zodat andere moeders, die net als wij haar kindje is verloren in de zwangerschap of rondom de geboorte, weet wat ze kan doen als het verdriet haar overvalt bij het dragen van haar zwangerschapskleding.
door Leonie Nuijen | jun 13, 2024 | babyverlies en de kraamweek, Het rouwproces na babyverlies, professional
Mijn lijf snapt er niets van
Mijn borsten doen zeer. Ze zijn rood en heel groot. Het zit vol moedermelk. Het doet pijn. Het brandt. Ik voel de tranen opkomen. Weet mij geen raad, behalve dat ik zoek naar verlichting.
Mijn emoties zitten hoog. Ik kan alleen maar huilen
Ik huil. Mijn man komt de slaapkamer binnen. Ziet mijn grote rode borsten. En ziet mijn met tranen bedekte gezicht. Hij schrikt en vraagt wat hij moet doen. “Ik weet het niet zeg ik. Het doet enorm pijn en ik begin hartverscheurend te huilen.”
Ik ben bevallen. En mijn lijf doet wat het moet doen. Het zorgt ervoor dat ik mijn kind kan voeden. Maar er is geen kind om te voeden. Onze dochter is stil geboren.
Er is geen kraamverzorgende. Daar had ik volgens het ziekenhuis geen recht op.
Ik wil de dat de melkproductie stopt maar weet niet hoe
Mijn borsten worden steeds groter. Ze willen geleegd worden maar ik heb geen idee hoe. “Er zijn van die pads”, zeg ik tegen mijn man. “Van die pads tegen melklekken.”.
“Waar haal ik die?”, vraagt hij? “Bij het Kruidvat”, antwoord ik. En weg is hij. Omdat de pijn ondragelijk wordt bel ik de verloskundige praktijk. Ik krijg te horen dat ik niet meer onder hun verantwoordelijkheid val omdat ik ben doorverwezen naar het ziekenhuis.
Ik begin heel hard te huilen. Dan hoor ik de verloskundige tegen mij zeggen: “Ik hoor net van de assistente dat je bent bevallen en dat je heel erg veel pijn in je borsten hebt”. Kun je mij vertellen wat er precies aan de hand is?”.
Na ongeveer 20 weken zwangerschap, gaan borsten melk maken
Met hotten en stoten vertel ik over mijn gezwollen en pijnlijke borsten. En vertel ik dat er melk uit mijn tepels lekt. “Met deze termijn?”, hoor ik haar verbaasd reageren. “Dit heb ik nog nooit mee gemaakt. Jeetje, wat een ontzettende pech heb je. Dat je ook dit nog moet doormaken.” Ze vervolgt haar verhaal en zegt: ”Je valt inderdaad officieel niet meer onder onze verantwoordelijkheid. Eigenlijk moet ik je doorverwijzen naar het ziekenhuis. Maar wil je wel advies geven wat je kunt doen.” “Dank je wel”, antwoord ik haar.
Pijnstillers en een strakke bh om de stuwing te verminderen
“Koop een strakke bh of knoop een sjaal strak op je borsten. Dan zal de melkproductie afnemen. Tegen de pijn kun je een pijnstiller nemen. Sterkte en succes ermee.” En ze hangt op.
Ook bij mijn man zitten de emoties hoog
Inmiddels is mijn man thuis gekomen met de pads. Hij vertelt hoe vreselijk het was. Hij kon de pads niet vinden. Moest iemand aanspreken. Ze feliciteerde hem en vroeg wat het was geworden. Hierop was hij in huilen uitgebarsten.
Ik vertel hem dat ik de verloskundige heb gesproken en dat ik een strakke bh nodig heb. Hij kijkt mij aan en zegt: “Het gaat wel weer. Ik ga wel even naar de winkel’.
Het overkomt mij nog een keer
Een jaar later overlijdt mijn zoon na de geboorte. En weer komt mijn borstvoeding op gang. Gelukkig worden we deze week wel bijgestaan door een kraamverzorgende. Als ze de tweede dag binnenkomt, ziet ze direct wat er aan de hand is.
De kraamverzorgende weet precies hoe ze pijn kan stillen en de melkproductie kan stoppen
Ze komt bij mij zitten en zegt: ach lief, wat is de wereld wreed. Ik ga je helpen. Ik loop even naar de winkel voor een witte kool. Niet veel later is ze terug. Ze vraagt waar mijn bh’s zijn. Ze scheurt de bladeren van de kool en legt ze op mijn pijnlijke en gezwollen borsten. Daarna helpt ze mij in mijn normale bh. Ze legt haar hand op mijn knie en zegt. “Helaas maakt de natuur soms fouten. Begrijpt het niet dat baby’s soms overlijden”.
Dan vraagt ze: “Neemt de pijn in je borsten al wat af?” Ik knik bevestigend. En vraag haar hoe dit komt. De vorige keer nam ik steeds een pijnstiller. En probeerde ik mijn borsten te koelen met koude pads. Maar dat hielp niet zo goed als dit.
Ze vertelt dat dit komt door het stofje in de witte kool. Door het te scheuren komt dit stofje vrij en dat verlicht de pijn.
De witte kool en de begeleiding van de kraamverzorgende doen hun werk. De stuwing en pijn nemen af
Na een paar dagen neemt de zwelling en de pijn af. En niet alleen in mijn borst. De pijn van het verlies is met het afnemen van de stuwing kleiner geworden. Ik word iets minder geconfronteerd met het kraamvrouw zijn. Ik ben kraamvrouw maar moeder met lege handen.
De geboorte van je (stil geboren) baby geeft het startsignaal voor het aanmaken van moedermelk
Wanneer je je kindje verliest in de zwangerschap of rond de bevalling, bestaat de kans dat de melkproductie op gang komt. Dit is een natuurlijk en gezonde reactie van het lichaam. Alleen houdt het lichaam helaas geen rekening met de pijn van het verlies.
De stuwing van mijn borsten, het lekken van moedermelk maakte het verlies nog ondragelijker voor mij. Het confronteerde mij nog meer met het verlies van mijn kind.
Voorlichting over melkproductie na verliesgeboorte is noodzakelijk
Niemand, van de zorgverleners in het ziekenhuis, hadden mij en mijn man, na de geboorte van onze dochter, erop gewezen dat de melkproductie op gang zou kunnen komen. Hadden ons niet verteld wat we zouden kunnen doen om de stuwing en de pijn te verlichten.
Het had ons heel veel extra lichamelijke en geestelijke pijn gescheeld als mijn man en ik hierover waren geïnformeerd.
Het is inmiddels tien jaar geleden. En inmiddels is er al veel veranderd. En zijn er nu diverse folders en sites met informatie. In mijn ogen een goede ontwikkeling.
door Leonie Nuijen | mei 31, 2024 | Het rouwproces na babyverlies
Ik word moeder
En daar waren die twee blauwe streepjes. Die streepjes die bevestigde dat ik zwanger was. Ik werd moeder! Natuurlijk hield ik er rekening mee dat het mis kon gaan. Dus met gepaste blijdschap wandelde ik de eerste ‘cruciale’ drie maanden door. En toen was het moment daar.
Ik was drie maanden zwanger!
Vanaf nu kon ik het eindelijk met iedereen delen. De periode van een eventuele miskraam waren voorbij. De zwangerschapskwalen van die eerste drie maanden werden minder. Vanaf nu ging ik voor de volle 100% genieten van mijn zwangerschap.
Een select gezelschap was op de hoogte van mijn zwangerschap
Natuurlijk waren een paar vriendinnen en mijn ouders, zus en broer op de hoogte van mijn zwangerschap. Maar daar bleef het ook bij.
Ik was zwanger en moest die eerste risicovolle drie maanden doorkomen en dan… kon het ik het aan iedereen vertellen en kon het grote genieten beginnen.
Die dag was nu aangebroken.
Eindelijk voor de volle 100% genieten van mijn zwangerschap
Ik ging naar de boekhandel om mijn eerste zwangerschapsdagboek te kopen. Ik nam mij voor om alles uit deze zwangerschap, die door IVF mogelijk was geworden, vast te leggen. Zodat ik, zodra de baby er was, een prachtige herinnering aan de zwangerschap zou hebben.
Natuurlijk had ik de eerste drie maanden kleine notities gemaakt. Maar nu was daar het moment dat ik deze ook echt kon vastleggen voor later.
Ik kon bijna niet kiezen. Zoveel leuke en mooie negen maanden dagboeken.
Thuisgekomen begon ik direct met het vullen van mijn dagboek. Iedere week hield ik bij hoe mijn zwangerschap verliep. Ik maakte tekeningen. En plakte de foto’s van de echo’s en mijn groeiende buik erin. Met de groei van mijn kindje, kreeg mijn zwangerschap steeds inhoud en vorm.
En toen ging het mis…
Plotseling en geheel onverwacht overleed mijn kindje.
Bijna 20 weken zwanger. Van de een op andere dag bleef mijn dagboek leeg. Geen nieuwe echo’s. Geen foto’s van mijn groeiende buik. Geen belangrijke mijlpalen. Helemaal niets meer. Na week 20 bleef mijn dagboek leeg.
Mijn dochter werd stil geboren en een periode van rouwen brak aan. Haar spulletjes stopte ik in een doos. Zodat ik, wanneer ik er behoefte aan had, er door heen kon gaan en herinneringen kon ophalen.
Mijn zwangerschapsboek vol met lege pagina’s en onbeantwoorde vragen
Ook mijn negenmaandendagboek verdween in die doos. Maar in tegenstelling tot de andere spulletjes, gaf het mij geen troost.
Ik zag een boek met vrolijke plaatjes en hoopvolle blije teksten. En dat beeld klopte niet meer. Hoe kon zoveel blijdschap zo abrupt eindigen? Mijn negenmaandendagboek gaf precies weer hoe mijn zwangerschap was verlopen. Een abrupt einde van mijn zwangerschap en een abrupt einde in mijn dagboek.
Een zwangerschap die verdrietig eindigt wordt zo pijnlijk duidelijk met al die onbeantwoorde vragen en lege pagina’s
Al die lege vellen met vragen en vrolijke plaatjes. Onbeantwoorde vragen. Vrolijke plaatjes. Het paste niet. Boos werd ik erom. Mijn roze wolk was veranderd in pikzwart. En daar horen vrolijke plaatjes en leuke vragen niet bij.
Ik vind het nog steeds lastig om door mijn dagboek te bladeren
Het past niet en het past nog steeds niet. Nog steeds heb ik moeite met de confrontatie met de vrolijke plaatjes en de leuke vragen bij mijn zwangerschap die zo verdrietig eindigde.
Het knaagt aan mij dat ik niet in staat bleek om het zwangerschapsdagboek te lezen. De zwangerschap was zo gewenst. Elk moment had ik vastgelegd. Voor wat? Voor een vage herinnering. Door het overlijden van mijn dochter werden de vastgelegde herinneringen weggeveegd.
Het ophalen van fijne en liefdevolle herinneringen helpen het verlies te overleven
Maar ik was niet in staat om mijn dagboek te lezen. Mijn fijne herinneringen vervaagden. En wat overbleef was de pijn en rauwe werkelijkheid van het verlies.
Ik besloot mijn gevoelens weer toe te vertrouwen aan het papier
Tijdens de zwangerschap van onze jongste zoon, hield ik weer een dagboek bij.
Bij onze oudste zoon had ik het niet aangedurfd. Uit angst dat ik weer zou achterblijven met een dagboek dat ik nooit meer zou inkijken. Mijn angst bleek reëel. Ook hij overleed.
Wat heb ik een spijt van mijn beslissing. Ik heb geen enkele herinnering aan zijn zwangerschap. Dat wilde ik niet nog eens meemaken. Want het doet nog altijd pijn.
Ik maakte mijn eigen negen maanden dagboek
Geen voorgedrukt zwangerschapsdagboek Maar mijn dagboek met mijn eigen (verzonnen) vragen. Zodat ik, mocht het weer misgaan, wel door het boek durfde te bladeren. Wel het boek durfde te lezen.
En dat is gelukt.
Niet alleen het zwangerschapsdagboek van mijn jongste zoon
Elke mijlpaal van deze zwangerschap is vastgelegd. Maar ook alle angst, verdriet en hoop. Ook hielp het schrijven mij herinneringen te maken aan mijn twee oudste kinderen. En hielp mij het verlies te verweven in mijn leven. Dit dagboek lees ik regelmatig. En is voor mij nu een bron van troost en inspiratie.
Het inspireerde mij tot het maken van Koesterboek
In dit boek vind je de vragen die mij door de angstige zwangerschap van mijn jongste heen hielpen. En mij hielpen tastbare en liefdevolle herinneringen aan mijn overleden kinderen te maken.
Herinneringen maken helpen het verdriet te overleven en de liefde voor je kind te koesteren
Het is een boek geworden die jou kan helpt bij je rouwreis. Een boek waarbij je zelf besluit welke vragen je beantwoordt. Een boek waarbij je zelf besluit hoe het eruit zal zien. Een boek dat je helemaal naar je eigen wensen maakt. Persoonlijker kan het niet zijn.
Meer over het Koesterboek lees je hier
door Leonie Nuijen | mei 16, 2024 | Babyverlies en de omgeving, Babyverlies en je andere kinderen
Soms wil je gewoon niet geloven dat het fout gaat
Afgelopen zaterdag was de finale van het Eurovisie Songfestival. Al weken verheugde ik mij erop om samen met mijn jongste naar Joost Klein te kijken en Europapa mee te zingen. Helaas werd Joost Klein gediskwalificeerd. Er was een incident met een cameravrouw geweest. Er werden verder geen uitspraken gedaan. Speculaties volgden en de sympathie voor Joost groeide met de minuut. En de antipathie voor de EBU groeide ook met de minuut. Waarom nam de EBU zo’n drastisch besluit? Het was maar een incident.
Een petitie werd gestart om Joost alsnog te laten meedoen. Deze werd enthousiast door mij gesteund. Ik en velen met mij hielden hoop tot het einde ook al stonden alle signalen op rood. En gingen alle alarmbellen af.
IJdele hoop. Omdat je gewoon niet wil geloven dat het fout kan gaan. Gewoon niet willen geloven dat het fout gaat.
Hoe kan ik mijn kind duidelijk maken dat het mis is?
Ik moest een teleurgesteld jongetje gaan uitleggen waarom zijn HELD JOOST niet mocht zingen. Hij had zich er zo op verheugd. Voor het eerst mocht hij tot heel laat opblijven. Hij had chippies uitgezocht. En was ervan overtuigd dat wij, Nederland, zouden gaan winnen.
En nu ging dat allemaal niet door. Hoe vertel je een klein kind van 6 jaar dat iets waar hij zich zo op verheugd heeft, dat het niet doorgaat.
Een vraag die ik ook vaak van ouders krijg. Hoe vertel ik mijn kind dat de baby is overleden. Dat hij of zij wel grote broer of zus is maar dat er geen kindje is om mee te spelen.
Kinderen hebben recht op de waarheid
Ik adviseer de ouders altijd om hierover eerlijk te zijn en hun kind te betrekken bij het afscheid. Ook al hebben ze de baby niet gekend, zijn ze zelf nog heel klein. Een kind heeft haarfijn in de gaten dat er iets niet klopt. Heeft haarfijn in de gaten dat pappa en mamma verdriet hebben. Vraagt zich af waar de baby blijft.
Mijn eigen zoontje heeft zijn zus en broer nooit gekend. Maar dat weerhoudt hem er niet van om over zijn broer en zus te praten. En weerhoudt hem ook niet om over hun dood te praten. Hij is hier nieuwsgierig naar.
Er is altijd een goed moment om je kind te vertellen over het broertje of zusje dat er niet meer is
Mans was 2 jaar toen hij mij vroeg waarom hij geen broer of zus had. Hij was namelijk dol op baby’s en al zijn vriendjes ‘op school’ kregen een baby. Hij was boos op Lotte omdat zij al een grote zus had en nu ook een kleine zus had. Hij vond het niet eerlijk. Want hij had er geen één.
Het was voor mij het moment om hem te vertellen over zijn broer en zus en dat deze niet meer leefden. Met behulp van Kikker en het vogeltje legde ik uit wat doodzijn inhield. Hij was verdrietig en teleurgesteld dat zijn broer en zus niet meer te maken waren. Want ja, eenmaal kapot was kapot.
Elke leeftijd heeft zijn eigen manier van omgaan met verlies
Naar mate hij ouder werd, kregen de gesprekken over de dood en verdriet om het verlies van zijn broer en zus een andere lading. Ik merkte dat hij met het klimmen van de jaren ook anders reageert op verlies en rouw. Hieraan ook andere uitingen aangeeft.
Toen hij 2 was, was de dood voor hem hetzelfde als het kapotgaan van zijn speelgoed en het weggooien ervan. Nu hij 6 is beseft hij heel goed was dood zijn inhoudt. Weet hij dat je iemand waarvan je houdt, gaat missen op het moment dat hij of zij er niet meer is. Ervaart hij dat het uitvoeren van rituelen en het hebben van herinneringen, troostend zijn.
We vieren de jaardagen van onze oudste twee. We tuigen ieder jaar voor elk kind een kerstboom en paastakken op. We zaaien ieder voorjaar bloemen die goed zijn voor bijen, hommels en vlinders.
De dood als onderdeel van het leven
Samen met hem hebben we een manier gevonden om het verlies van zijn broer en zus te verweven in zijn leven. De dood is bij ons bespreekbaar. Maakt onderdeel uit van ons leven. Van ons gezin.
En zoals mijn zoon het zo mooi verwoordde na zijn bezoek aan Naturalis: zelfs als je dood bent, ben je van waarde.
door Leonie Nuijen | mrt 26, 2024 | Babyverlies en de omgeving, professional
12 maart gaf ik, op uitnodiging van Martijn Oudijk, een interactieve lezing aan gynaecologen (in opleiding) en verloskundigen (in opleiding) van het Amsterdam UMC.
Toen ik gevraagd werd, zei ik ja voordat ik echt over de vraag had nagedacht. Mijn drive om zwangerschapsverlies (nog) meer bespreekbaar te maken en de zorg aan ouders (nog) beter te maken, zorgde ervoor dat ik al bevestigend had geantwoord voordat ik echt besefte wat mij eigenlijk werd gevraagd.
Mijn kennis delen zodat iedereen weet hoe ze ouders die te maken hebben met zwangerschapsverlies, kunnen steunen
Ik voel totaal geen schroom om over zwangerschap- en/ of babyverlies en de gevolgen ervan te praten. En voel ook geen schroom om te vertellen hoe je ouders, en ook hun naasten, kunt steunen tijdens hun rouwproces. Ik heb ideeën te over hoe we als samenleving het leed voor ouders die een kind verliezen kunnen beperken.
Steeds meer gynaecologen en verloskundigen zien psychosociale zorg als onderdeel van hun takenpakket
Maar toen ik besefte welke kans mij werd geboden, kreeg ik toch wel een beetje last van plankenkoorts. Wat achteraf nergens voor nodig bleek. Ik werd ontvangen door gepassioneerde professionals die nog betere patiëntenzorg willen bieden. En graag mijn mening en expertise wilden horen. Zodat zij dit kunnen toepassen in hun praktijk.
Op een interactieve manier bespraken we thema’s waar artsen en verloskundigen mee te maken krijgen bij zwangerschapsverlies. En bespraken we hoe zij hiermee om kunnen gaan.
Het is niet altijd makkelijk om de juiste woorden te kiezen of de juiste toon te slaan
Tijdens de lezing werd duidelijk hoe lastig het soms is om de ‘juiste woorden’ en/of de ‘juiste toon’ te slaan. Ieder mens rouwt op zijn of haar eigen manier. Behoeftes en verwachtingen verschillen. Ook heeft ieder mens zijn of haar eigen associatie met woorden. Wat voor de een kwetsend kan voelen, hoeft voor een ander niet zo te zijn.
Ouders willen zich gehoord en gezien voelen
Ondanks deze verschillen, willen ouders zich vooral gezien en gehoord en erkend voelen. Ouders willen het gevoel hebben dat men begrip heeft voor hun verdriet. Ouders willen erkenning voor hun verlies. En dat is makkelijker dan je denkt:
- Feliciteer de ouders met hun baby en condoleer ze met het verlies. Besef dat ouders naast intens verdrietig ook trots zijn. Door hen te feliciteren erken je hun kindje. Door hen te condoleren erken je het verlies en het verdriet.
- Door het verlies zijn ouders (nog) niet in staat om concreet aan te geven wat zij nodig hebben, vragen te stellen etc. Help ouders door concrete vragen te stellen. Vraag bijvoorbeeld niet “Hoe gaat het? “ Maar vraag “Hoe gaat het vandaag?” Vraag bijvoorbeeld niet “Hoe is de afgelopen tijd gegaan?” maar vraag “Wat doe je om de dagen door te komen? Wat zijn moeilijke momenten?”
- Nodig ouders uit om te praten door aan te sluiten bij hun emoties. Herhaal de woorden die ouders zeggen.
- Luister naar de ouders en geef geen raad of advies. Ouders een zwangerschapsverlies doormaken, willen zich gehoord voelen. Willen erkenning van hun verdriet. En daar hoort advies of uitleg (nog) niet bij. (Keirse, 2020). Hoe goed ook bedoeld is. Gebruik de kracht van stilte. Luisteren alleen is (echt) voldoende.
- Probeer schuldgevoelens niet weg te nemen door argumenten aan te dragen die deze schuldgevoelens weerleggen. Laat de ouders erover praten. Steeds weer opnieuw. Ouders weten verstandelijk echt wel dat ze geen schuld hebben aan de dood van hun baby. Maar dat neemt het schuldgevoel niet weg. Je helpt ouders van het schuldgevoel af, door hen erover te laten praten. Ze (steeds opnieuw) de ruimte geven om hun schuldgevoelens te uiten. (Keirse, 2020).
- Wees je ervan bewust dat je zelf ook overmand kan worden door emoties. En dat het niet erg is om dit te laten zien. Ouders zullen zich gezien en gehoord voelen als ze merken dat er sprake is van professionele nabijheid.
- Besef dat informatie, hoe nuttig ook, niet (altijd) binnenkomt. Plan een nieuwe afspraak om alles nog eens te bespreken.
Ik deel graag mijn kennis met jou
Ben jij verloskundige, verpleegkundige, kraamverzorgende, arts of gynaecoloog? En wil je ouders die een zwangerschapsverlies doormaken nog beter kunnen begeleiden? Ik deel graag mijn kennis met jou.
Neem vrijblijvend contact met mij op voor een “Telefonisch Verkengesprek”. Zodat we samen kunnen bekijken wat jij nodig hebt om jouw cliënten – ouders die te maken hebben met zwangerschapsverlies – nog beter te kunnen bijstaan.
Een afspraak plan je heel makkelijk hier
Samen werken aan nog betere zorg voor ouders die te maken hebben met zwangerschapsverlies.
door Leonie Nuijen | jan 16, 2024 | Babyverlies en de omgeving, Het rouwproces na babyverlies, Weer zwanger na babyverlies
Ondanks de angst, weer een zwangerschap aangaan
Ik weet nog steeds niet waar ik de moed vandaan haalde. Nog een keer zwanger worden nadat ik mijn twee kinderen was verloren en mijn derde zwangerschap eindigde in een miskraam.
Hoe dan? En waarom dan? Ik hoor het je denken.
En, ja zo dacht ik er ook altijd over als mensen niet zwanger konden worden. En maar steeds de moed hadden om toch weer een stapje verder te gaan om die gekoesterde wens, dat verlangen in vervulling te laten gaan. En, ja zo dacht ik er ook over als mensen na het verlies van hun baby weer besloten een kindje te krijgen…Tot dat het mijzelf betrof.
Toen duidelijk werd dat ik niet op een natuurlijke manier zwanger kon worden, gingen wij ook het medische circuit in. Met het idee dat we er dan alles aan hadden gedaan. En nooit spijt konden hebben dat we het niet hadden geprobeerd.
Bij de eerste behandeling was het raak. Ik was zwanger van een meisje. Een meisje waar ik veel te vroeg afscheid van moest nemen. De tweede poging was weer raak. Helaas moest ik van dit jongetje ook veel te snel afscheid nemen.
Driemaal is scheepsrecht. Ik hoor het de arts nog zeggen… Helaas eindigde deze zwangerschap in een miskraam…
Het verlangen is onmetelijk groot
Het verlangen naar een kind waar we wel voor mochten zorgen. En die we wel mochten zien opgroeien werd zo groot, dat we besloten om er weer voor te gaan. Alle goedbedoelde adviezen ten spijt.
Zwanger worden was het probleem niet, werd mij gezegd. Zwanger blijven dat is de uitdaging… Ik hoor het de arts weer zeggen. Denderende woorden. Maar op dat moment raakte het mij niet. Het verlangen was te groot.
Dolblij maar ook doodsbang
Ik werd gelukkig weer zwanger. Maar toen het zover was, werd ik steeds overvallen door gevoelens van angst. Bij de minste en geringste pijntjes sloeg de angst toe. Wilde ik direct naar het ziekenhuis om er zeker van te zijn dat het goed ging.
Het vertrouwen dat ik een baby zou krijgen die ik -gezond en wel- mee naar huis mocht nemen. Die ik mocht zien opgroeien, had ik niet meer.
Ik durfde mij niet te hechten. Puur uit zelfbescherming. Bang om weer afscheid te moeten nemen.
Ik voelde boosheid als mamma’s in spe klaagden over hun ‘zwangerschapskwaaltjes’ als vermoeidheid, misselijkheid, vaak plassen, brandend maagzuur, bandenpijn, stemmingswisselingen etc. etc. Maar stiekem was ik ook gewoon jaloers. Het stak. Het deed pijn. Ik had het er allemaal voor overgehad. Als ik mijn kindjes maar had mogen houden.
Ik voelde mij schuldig naar mijn andere kinderen. Was het wel gepast om weer zwanger te worden? En zo snel al na hun overlijden…
Ik durfde mijn angsten, boosheid en onzekerheden niet te uiten. Durfde het met niemand te delen. Bang voor de reacties. Ik had er toch immers wéér zelf voor gekozen om zwanger te worden? Ik, met mijn geschiedenis. Dat was toch vragen om problemen?
Meer dan eens vroeg ik mij af waar ik aan begonnen was. Was het verlangen zo groot? En wat als ik nu weer afscheid moest nemen? Zou ik dan nog wel de steun en het begrip krijgen dat ik zo nodig had?
Het rouwproces na het verlies van mijn twee oudsten was al een eenzaam traject geweest. En nu moest ik ook nog eens dealen met de gedachte dat veel mensen in mijn omgeving, mijn naasten, onze beslissing, om toch nog een zwangerschap aan te gaan, niet konden waarderen. En ik kon ze eigenlijk geen ongelijk geven…
Ook voor mijn naasten was het een spannende en angstige periode
Niet alleen voor mij en mijn partner was het een spannende tijd. Ook voor mijn naasten. Niet alleen wij hadden het verdriet om het verlies van ons kindje. Niet alleen wij moesten leren leven met de leegte die onze kinderen achterlieten Ook zij. Net als wij moesten zij door een rouwproces en het verlies verweven in hun leven. En waarom zou de geschiedenis zich nú niet herhalen?
De zwangerschap kon mij en mijn partner niet snel genoeg voorbij gaan. We konden niet wachten tot het moment dat onze baby -gezond en wel- geboren was. En mee mocht naar huis.
Maar we moesten nog zo lang.
Machteloos toekijken…
Negen maanden duren een eeuwigheid als je iedere dag bang bent dat het mis kan gaan. En dat gold niet alleen voor mij en mijn partner. Ook voor mijn naasten was het een hele spannende tijd. Een tijd waarin mijn dierbaren zich menigeen machteloos hebben gevoeld.
Voor hen was het een periode waarin ze ‘blij voor ons wilden zijn’. En ons wilde doen geloven dat het allemaal goed zou komen. Maar eigenlijk had bijna niemand er vertrouwen in. En hadden ze het gevoel in een spagaat te zitten.
Waarbij ze aan de ene kant net als ons wilde geloven dat wij een gezond kindje zouden krijgen. Maar waarbij ze aan de andere kant ons, en wellicht ook zichzelf, wilden behoeden voor nog een keer verdriet.
Ondanks de geschiedenis, toch kunnen genieten
Ik moest een manier vinden om deze periode door te komen. En niet alleen doorkomen. Ik wilde ook genieten. En mooie herinneringen maken aan deze bijzondere periode. Ook al voelde ik voortdurend het zwaard van Damocles boven mijn hoofd.
En dat is gelukt. Ik ontdekte hoe ik kon ontspannen en steeds meer durfde te genieten van het zwanger zijn en het kindje in mijn buik. En merkte hoe ik hierdoor mijn naasten hielp te vertrouwen op een goede afloop.
Regie nemen over mijn zwangerschap
Een paar jaar na de geboorte van onze jongste zoon, zei een vriendin tegen mij: ‘Doordat jij zoveel vertrouwen had en zo ontspannen was, durfde ik erop te vertrouwen dat het goed zou komen’. Toen kon ik ook echt uitkijken naar de uitgerekende datum. En was ik niet dagelijks meer bezig met de vraag: ‘Zou het nog goed gaan? ‘Ik vind het echt heel knap hoe je dat hebt gedaan’. Maar vraag mij wel af: Hoe kon je zo ontspannen zijn en genieten? Hoe deed je dat?’
Ik antwoordde haar: ‘Het ging niet vanzelf. Ik ben actief op zoek gegaan naar manieren om te kunnen ontspannen en vertrouwen te krijgen. En die vond ik. En afhankelijk van mijn gemoedstoestand of de situatie, maakte ik gebruik van een van de manieren die ik had ontdekt. Ik hield een dagboek bij. En in dit dagboek stond ik mijzelf toe om alles te schrijven wat ik op dat moment voelde. Ongecensureerd. Ik maakte een afspraak bij een haptotherapeut om weer te leren contact te maken met mijn lichaam en mijn kind.
Ik ontdekte hoe ik weer écht contact kon maken met mijn eigen lichaam. Dit hielp mij te vertrouwen op mijn intuïtie. En het hielp mij de regie te nemen over mijn zwangerschap.
Ik verplichtte mijzelf om bij elke mijlpaal in de zwangerschap stil te staan. En deze te ‘vieren’. Het heeft ervoor gezorgd dat ik, ondanks mijn angst voor herhaling, toch kon genieten van deze zwangerschap. Maar het zorgde er ook voor dat ik, wanneer de zwangerschap onverhoopt weer verdrietig zou eindigen, toch mooie herinneringen zou hebben. Net als bij Oscar en Madelon. Want ondanks dat ik hen ben verloren, kijk ik met warme en blije gevoelens terug op de zwangerschappen’.
Een zwangerschap is een blije periode
‘Echt? Kun je dat echt zo voelen?’ vroeg ze mij hierop. Volmondig antwoordde ik: ’Ja. Dat voel ik zo.Ik had ze natuurlijk nooit willen verliezen. Ik had ze moeten zien opgroeien. Helaas mag niet iedereen even lang ‘groeien en bloeien’. Sommige bloemen bloeien kort en sommige bloemen bloeien lang. Maar dat neemt niet weg dat je van beide evenveel kan houden en kan genieten. Ik geef toe dat het niet altijd makkelijk is. Want ik mis ze iedere dag. Maar ik heb zo naar ze verlangd dat ik niet anders kan dan met liefde aan hen en de periode dat ze in mijn buik zaten, kan denken. En dat gold ook voor de zwangerschap van Mans.’
Herkenbaar?
Heb jij je baby verloren tijdens de zwangerschap, bevalling of de periode er na? Ben je weer in verwachting? En word je steeds overmand door angst? Zoek je manieren om beter met de angst om te gaan? Zodat je toch durft te genieten van de zwangerschap en het kindje in je buik? Neem vrijblijvend contact met mij op voor een gratis telefonisch Verkengesprek. Tijdens dit gesprek, bekijken we wat jij nodig hebt om met meer vertrouwen en meer ontspannen zwanger te kunnen zijn.
Negen maanden zijn lang als je iedere dag bang bent dat het mis kan gaan. Gun jezelf ondersteuning en begeleiding om deze blije maar angstige periode door te komen.
Een afspraak maak je heel gemakkelijk hier. Geef je de voorkeur aan Whatsapp? Stuur een berichtje naar 0610878636. Mailen kan ook naar leonie@dunamiscoaching.nl
door Leonie Nuijen | dec 12, 2023 | Babyverlies en de omgeving, Feestdagen, Het rouwproces na babyverlies
De feestmaand is begonnen
Samen met mijn man, hang ik de slingers op voor onze jongste zoon. Hij wordt 6 jaar. Op zijn verjaardag begint de adventsperiode. Is het nog 4 dagen tot pakjesavond. Is het de eerste dag van de voor velen ‘mooiste tijd van het jaar’.
Ik verheug mij op de komende periode. De periode van gezellig samenzijn. Ik verheug mij op pakjesavond, het optuigen van de boom, het kerstdiner, de TOP2000 en het proosten op het nieuwe jaar. Ik maak plannen hoe ik deze maand ga vullen om zoveel mogelijk te genieten van al het moois dat december biedt.
Niet voor iedereen een feestmaand
Dan gaat mijn telefoon. Een vrouwenstem. Ze vraagt of ik deze maand en het liefst voor de kerst een plekje vrij heb voor een consult. Ze is het afgelopen jaar twee kindjes verloren. Het was nog pril maar het was heel erg gewenst. Ze is nu weer in verwachting. Het gaat goed maar ze kan er niet echt van genieten. Meer dan eens wordt ze overvallen door angst. Ze wil kunnen genieten van haar zwangerschap. Maar deze is nu zo beladen. En met deze feestmaand, komt alles extra hard aan.
Als ze haar eerste kindje niet was verloren, had ze deze maand haar kindje mogen ontmoeten. Had ze met haar kindje kerst gevierd. Nu is ze zwanger van de derde… ze aarzelt en vraagt aan mij: Kan ik dat zo zeggen? De derde? Of klinkt dat heel raar?
Ik bevestig haar dat ze in verwachting is van haar derde kindje. En vertel haar dat ze moeder werd op het moment dat ze besloot om moeder te worden. En dat ze op het moment van een positieve zwangerschapstest een kindje in wording bij haar droeg.
Het is even stil. Wat fijn dat je dit zegt. Ik vind het namelijk zo moeilijk om erover te praten. Als mensen vragen of dit mijn eerste zwangerschap is dan zeg ik: ‘Nee, het is mijn derde’. Als mensen dan vragen hoe oud mijn andere kinderen zijn, moet ik zeggen dat ik ze verloren ben. En als ze dan vragen hoe oud ze waren… dan weet ik gewoon niet wat ik moet antwoorden. Het was nog pril. Slechts een paar weken….
En nu is het december en opeens ben ik heel verdrietig. Opeens overvalt mij steeds het gevoel dat ik eigenlijk met mijn kindje kerst had moeten vieren… En dan voel ik mij zo schuldig ten opzichte van dit kindje… Snap je?
Natuurlijk snap ik haar. Toen ik Madelon, wilde ik geen enkele feestdag vieren. Wat had ik immers te vieren? Ik was alleen maar heel erg verdrietig. En elke confrontatie met ‘gelukkige gezinnetjes’ deed pijn. Toen ik de eerste kerst met onze jongste zoon vierde, werd ik overvallen door een enorm schuldgevoel. Ik had mij zo verheugd op de eerste kerst met ons kindje. Maar toen het kerst was, voelde ik een enorme leegte en gemis. Opeens waren de lege stoelen weer extra zichtbaar en voelbaar. Het was niet de eerste kerst met ons kindje. Maar de eerste kerst van ons kindje.
Mijn verliesverhaal is niet gelijk met haar verliesverhaal. Maar ik voelde haar emoties. En natuurlijk had ik een plekje voor haar. In mijn agenda heb ik altijd een paar plekjes voor vragen als deze.
De confrontatie met plezier doet pijn
Door het telefoontje besef ik weer hoe pijnlijk de decembermaand kan zijn. Word ik mij er weer van bewust dat december niet voor iedereen een feestmaand is. Dat de decembermaand een maand is waarin verlies, verdriet en eenzaamheid nog pijnlijker voelbaar zijn. En dat ik dat gevoel heel goed ken. Ik wist niet hoe ik deze maand, na het overlijden van mijn dochter, door moest komen.
Elke confrontatie met nostalgie, saamhorigheid, gezelligheid, samenzijn deed pijn. Maar ik kon er niet om heen. Overal, echt overal werd ik geconfronteerd met de gezelligheid die december te bieden had. Alles was doordrenkt met sentiment. In de reclames, op de televisie, in de folders, in winkels, in restaurants, in de stad. Er was geen ontsnappen aan. Overal waar ik keek was daar die confrontatie met mijn diepste pijn. Het gemis, de leegte en de eenzaamheid van het verlies.
Ik wilde geen sinterklaasfeest, kerst en oud en nieuw vieren. Maar wilde ook niet alleen zijn. Wilde mij niet ‘beter voordoen‘, maar wilde ook niet de sfeer verpesten. Het feest van anderen vergallen. Door thuis te blijven, zorgde ik ervoor dat anderen gewoon konden genieten. En hoefde ik mij niet groot te houden. Maar wat voelde ik mij eenzaam. En verdrietig. Zo intens eenzaam en verdrietig had ik mij niet eerder gevoeld.
De feestdagen zo kwam ik ze door
Een jaar later overleed mijn oudste zoon. En weer was daar die ver….. decembermaand.
Dit keer deed ik het anders. Mijn man en ik gaven onszelf de ruimte om ons niet beter voor te doen. En lieten weten dat we graag op het laatste moment wilden beslissen of we wel of niet zouden komen naar het traditionele kerstdiner. Ook vroegen we of het okay was als we naar huis gingen wanneer we overmand zouden worden door onze emoties.
En dat bleek een goede keuze. We voelden de vrijheid om ons te mogen voelen zoals we ons voelden. En dat maakten de dagen minder beladen. Het verdriet mocht er zijn. We hoefden niet in eenzaamheid het verdriet te dragen. Natuurlijk waren de feestdagen deze keer minder bruisend en feestelijk. Er zat een randje aan. Een zwart randje.
Maar juist het toelaten van het gevoel en het stilstaan bij het gemis, maakte deze dagen zoveel lichter en intiemer. Het werden dagen die zich echt vulde met de decembergedachte.
Tip om de feestdagen door te komen
Feestdagen zijn vaak de momenten van terugkijken en herinneren. Besef dat het gemis en het verdriet juist op deze dagen extra aanwezig kan zijn. Doe je niet sterker voor maar wees gewoon zoals je je voelt. Geef uiting aan je gevoelens. Het mag er zijn. Het onderdrukken van je gevoelens versterkt juist het nare gevoel. Waardoor deze dag of dagen nog pijnlijker, zwaarder of verdrietiger zijn. Niet doen dus. Laat die traan maar even gaan.
De komende dagen deel ik tips die jou en je naasten helpen de feestdagen door te komen. Tips voor jou die een kindje moet missen. En tips voor de omgeving om jou door de feestdagen te helpen.
